İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ NEDİR?
İklim sistemi; atmosfer, karalar, kar, buz, okyanuslar ve diğer su kütleleri ile canlıları kapsayan karmaşık ve etkileşimli bir sistem. Bu sistem, zaman içinde, kendi iç dinamiklerinin etkisi altında ve dış etmenlerdeki değişikliklere bağlı olarak yavaş yavaş değişim gösterirken insan kaynaklı iklim değişiklikleri kısa bir zaman dilimi içerisinde olumsuz sonuçlara yol açıyor. (1)
İklim, yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca yaşanan ya da gözlenen tüm hava koşullarının ortalama durumu, ya da daha sistematik bir yaklaşımla, belirli bir alandaki hava koşullarının, atmosfer elemanlarının değişkenlikleri ve ortalama değerleri gibi uzun süreli istatistikleri ile tanımlanan sentezi olarak tarif edilir. (2)
İklim değişikliği, “nedeni ne olursa olsun iklim koşullarındaki büyük ölçekli (küresel) ve önemli yerel etkileri bulunan, uzun süreli ve yavaş gelişen değişiklikler” biçiminde tanımlanabilir.
Bir başka ifadeyle iklim değişikliği; İklim değişikliği’, karşılaştırabilir zaman dilimlerinde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik demektir. (3)
Küresel iklim değişikliği fosil yakıtların kullanımı, arazi kullanımı değişiklikleri, ormansızlaştırma ve sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleriyle atmosfere salınan sera gazları (H2O (su buharı), CO2, CH4, O3, N2O, CFC–11, HFC, PFC, SF6) birikimlerindeki hızlı artışın doğal sera etkisini kuvvetlendirmesi sonucunda yerkürenin ortalama yüzey sıcaklıklarındaki artışı ve iklimde oluşan değişiklikleri ifade eder.
SERA ETKİSİ NEDİR?
Güneş’ten Dünya’ya yalnızca ışık tayfının görünür kısmında olan ışınlar değil aynı zamanda kızılötesi ve morötesi kısmında olan ışınlar da ulaşır. Güneş’ten Dünya’ya ulaşan ışınların bazıları atmosfer tarafından uzaya geri yansıtılır ancak büyük bir kısmı yeryüzüne ulaşır.
Yeryüzündeki bitkiler kısa dalga boylu yani yüksek enerjili ışığı fotosentezde kullanarak besin ve oksijen üretir. Bu sürecin sonunda bitkiler ve bitkilerle beslenen hayvanlar tarafından çevreye yayılan ısı ise uzun dalga boylu yani düşük enerjili ışıktır.
Atmosferdeki gazlar yeryüzünden uzaya yayılan uzun dalga boylu ışığı önce soğurur daha sonra tekrar yayar. Sera gazları olarak adlandırılan bu gazlar tarafından yayılan ışık herhangi bir yönde olabilir. Dolayısıyla sera gazları Dünya’dan uzaya yayılan ısının (kızılötesi ışığın) bir kısmını geri yansıtarak Dünya’nın ısınmasına neden olur. Bu olaya sera etkisi denir. (4)
KARBON AYAK İZİ NEDİR?
Tüm dünyada artan iklim değişikliği endişesi çerçevesinde, karbon ayak izi kavramı son yıllarda sıkça duymaya başladığımız bir terim haline geldi. Peki, karbon ayak izi nedir ve neden önemlidir? İklim değişikliği ile mücadelede neden karbon azaltma bu kadar büyük bir rol oynuyor? Gelin, bu önemli konuya birlikte daha derinlemesine bakalım ve çevremizdeki değişimi nasıl destekleyebileceğimizi öğrenelim.
İlk olarak, iklim değişikliği üzerindeki etkisi büyük olan karbon gazı hakkında biraz bilgi edinelim. Karbon gazı, fosil yakıtların (kömür, petrol, doğalgaz) yanması sonucunda ortaya çıkan bir sera gazıdır. Sera gazları, atmosferde biriken ve dünyanın üzerindeki ısıyı tutan gazlardır. Bu nedenle, sera gazı emisyonlarının artması, dünyanın ısınmasına ve iklim değişikliği sorununun daha da derinleşmesine yol açar.
İşte bu noktada, karbon ayak izi devreye girer. Karbon ayak izi, bir kişi, bir kurum veya bir etkinlik tarafından doğrudan veya dolaylı olarak yayılan sera gazı miktarını ölçen bir metriktir. Bir başka deyişle, karbon ayak izi, bir bireyin veya bir faaliyetin çevreye olan etkisini ölçmeye yarar. Bu ölçüm, genellikle ton CO2e (eşdeğer karbon dioksit) birimiyle ifade edilir.
Peki, karbon ayak izimizi nasıl hesaplayabiliriz? İşte burada, günlük yaşamımızda yapabileceğimiz birkaç değişikliği gözden geçirebiliriz. Örneğin, enerji tüketimimizi azaltabilir ve daha sürdürülebilir enerji kaynaklarına geçebiliriz. Evlerimizde enerji tasarruflu lambalar kullanabilir, kullanmadığımız elektrikli cihazları fişten çekebilir ve güneş enerjisi sistemlerini tercih edebiliriz.
Ayrıca, ulaşımda da karbon ayak izini azaltma fırsatlarını değerlendirebiliriz. Araba kullanmak yerine toplu taşıma veya bisiklet gibi alternatif ulaşım yöntemlerini seçmek, karbondan kurtulmamıza yardımcı olabilir. Ayrıca, seyahat etmek zorunda olduğumuz durumlarda, toplu taşıma araçlarını tercih edebilir veya araç paylaşım sistemlerine katılabiliriz.
Beslenme alışkanlıklarımızı gözden geçirerek de karbon ayak izimizi azaltabiliriz. Örneğin, kırmızı et tüketimini azaltmak, daha çok sebze ve meyve ağırlıklı bir beslenme düzenine geçmek, gıdaları taze ve organik kaynaklardan tercih etmek gibi değişiklikler yapabiliriz. Böylece, gıda üretimindeki sera gazı emisyonlarını azaltabiliriz.
Karbon ayak izimizi azaltmada en etkili adımlardan biri ise enerji verimliliğine odaklanmaktır. Isıtma, soğutma ve su ısıtma sistemlerinde enerji tasarrufu sağlamak, evlerimizi ve çalışma alanlarımızı izole etmek, enerji sertifikalı beyaz eşyaları tercih etmek gibi adımlarla enerji tüketimini azaltabiliriz.
Tabii ki, karbon ayak izimizi düşürmek için sadece bireysel düzeyde adımlar atmamız yeterli değil. Kurumlar, şirketler ve hükümetler de bu konuda büyük bir rol oynamaktadır. Sürdürülebilir politikaların benimsenmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvik edilmesi ve karbon salınımının azaltılması için yasal düzenlemelerin yapılması, karbon ayak izimizi azaltmada önemli bir adım olacaktır.
Sonuç olarak, karbon ayak izi konusu, iklim değişikliği ve küresel ısınma ile mücadelede büyük bir öneme sahiptir. Her birimizin karbon ayak izimizi azaltmak adına yapabileceği birçok değişiklik vardır. Enerji tasarrufu, sürdürülebilir ulaşım, doğal kaynakların verimli kullanımı ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelim gibi adımlarla, iklim değişikliğiyle mücadelede etkin bir rol oynayabiliriz. Geleceğimiz ve gezegenimiz için bugünden harekete geçmek, hepimizin görevi olmalıdır. İklim değişikliğiyle mücadelede karbon ayak izimizi düşürmek için adımlar atmaya bugün başlayalım!
BİREYSEL OLARAK KARBON AYAK İZİMİZİ NASIL AZALTABİLİRİZ
İklim değişikliği giderek daha da büyük bir tehdit haline geliyor ve bu durum dünya genelinde alarm zillerinin çalmasına neden oluyor. Bu tehlikeli durumun kaynağı olan karbondioksit emisyonları, özellikle insanların günlük aktiviteleriyle doğrudan ilişkilidir. Ancak, her bir birey olarak üzerimize düşen sorumluluğu yerine getirerek karbon ayak izimizi azaltabiliriz ve gezegenimizi koruma yolunda büyük adımlar atabiliriz.
Karbon ayak izi, bir kişinin veya organizasyonun sera gazı salımının ölçüsüdür. Özellikle karbondioksit, metan ve nitro oksit gibi gazların salınımı, iklim değişikliği ve küresel ısınma gibi etkilere yol açar. Ancak, karbon ayak izimizi azaltmak için birçok önlem alabileceğimiz gibi, daha sürdürülebilir bir yaşam tarzı benimseyerek de büyük etkiler yaratabiliriz.
Öncelikle, enerji tüketimimizi azaltmak büyük bir fark yaratabilir. Evde elektrikli cihazları kullanırken enerji tasarrufu yapmaya dikkat etmek, daha az enerji harcayarak hem cüzdanımızı koruyabilir hem de doğal kaynakların tükenmesini engelleyebiliriz. Örneğin, evde kullanılmayan cihazların fişlerini çekmek ve LED ampullerle aydınlatmayı tercih etmek gibi basit eylemler, karbondioksit emisyonlarına katkımızı azaltmamızı sağlar.
Bununla birlikte, ulaşım alanında da önemli adımlar atabiliriz. Araç kullanmayı azaltarak ya da toplu taşıma araçlarını tercih ederek karbon ayak izimizi büyük ölçüde azaltabiliriz. Ayrıca, enerji verimli araçlar kullanmak veya mümkün olduğunda bisiklete binmek gibi çevre dostu alternatifleri deneyebiliriz. Bu tür eylemler, bireysel olarak karbondioksit emisyonlarını azaltmanın yanı sıra trafiği rahatlatarak değişikliklerin toplum genelinde yayılmasına da yardımcı olacaktır.
Tüketim alışkanlıklarımızı gözden geçirerek de karbon ayak izimizi azaltabiliriz. Geri dönüşümlü ürünleri tercih etmek, kıyafetleri daha uzun süre kullanmak ve ikinci el ürünlere yönelmek gibi adımlar atabiliriz. Ayrıca, sürdürülebilir ve organik ürünleri tercih etmek, çevreye zarar veren tarım yöntemlerini desteklememek açısından da önemlidir.
Yeme-içme alışkanlıklarımızı değiştirerek de karbon ayak izimizi azaltabiliriz. Özellikle hayvansal ürünlerin üretimi, sera gazlarının en büyük kaynaklarının başında gelir. Bu nedenle, daha az et ve süt ürünü tüketmek veya tamamen bitkisel bazlı bir diyet tercih etmek, karbondioksit emisyonlarını ciddi oranda azaltmamıza yardımcı olur. Ayrıca, gıda israfını en aza indirerek de hem karbon ayak izimizi azaltabilir hem de dünyadaki açlık sorununa çözüm bulabiliriz.
Son olarak, bilinçli tüketim alışkanlıklarının yanı sıra, enerji tasarruflu evler inşa etmek, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmak ve ağaç dikme kampanyalarına katılmak gibi toplumsal projeler de karbon ayak izimizi azaltmamıza yardımcı olabilir. Böylelikle, daha yeşil bir dünya yaratmak için bireysel olarak attığımız adımların toplumun her kesimi için örnek oluşturacağına inanıyoruz.
İklim değişikliği ve küresel ısınma gibi konular her geçen gün daha da önem kazanıyor. Karbon ayak izimizi azaltmak için bireysel olarak yapabileceğimiz adımlar, bu endişe verici duruma çözüm bulmada büyük rol oynayabilir. Enerji tasarrufu yapmak, daha sürdürülebilir bir ulaşım sistemi benimsemek, bilinçli tüketim alışkanlıkları geliştirmek ve yeşil projeleri desteklemek gibi adımlar, dünya genelindeki karbon emisyonlarını ciddi şekilde azaltabilir. Hep birlikte bu değişime öncülük ederek, sağlıklı ve yaşanabilir bir gelecek için çaba sarf edelim!
KAYNAKÇA
(1) Prof. Dr. Barbaros Gönençgil- İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Fiziki Coğrafya Ana Bilim Dalı Başkanı
(2) İklim Değişikliği Bakanlığı
(3) Ankara Üniversitesi
(4) Dr. Mahir E. Ocak (TÜBİTAK Yayınları)
